JAKA JEST SKUTECZNOŚĆ TERAPII POZNAWCZEJ?

Terapia poznawczo-behawioralna to jedna z najskuteczniejszych metod terapeutycznych. Skąd tak wielka skuteczność tego stylu terapeutycznego? Początkowo terapia poznawcza stosowana była do leczenia depresji i różnych typów lęku. Dla tych zaburzeń funkcjonowania, terapia poznawczo-behawioralna (TPB) jest najskuteczniejszą metodą leczenia.

Co więcej, ten styl terapeutyczny jest najbardziej skuteczną metodą w leczeniu problemów towarzyszących tym zaburzeniom, czyli w przypadku: myśli samobójczych i prób samobójczych, zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego (najprościej opisując: jest to odczuwanie przymusu wykonywania jakiejś czynności), zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia). Wielu terapeutów jest w stanie zapewnić swoich pacjentów, że metodą, którą pracują jest najlepsza. Poniżej zamieszczam więc wyniki niektórych badań dotyczących skuteczności TPB. Terapia poznawczo-behawioralna jako pierwsza zaczęła sprawdzać, czy techniki przez nią stosowane są skuteczne. Jest to o tyle ważne, że wcześniej to, czy jakaś technika była skuteczna oceniano intuicyjnie. Dotychczas pojawiło się ponad 325 opracowań podających wyniki badań nad skutecznością terapii poznawczo-behawioralnej. Aby uniknąć zbyt skomplikowanego opisu statystycznego, pokażę porównanie terapii poznawczo-behawioralnej (TPB) z farmakoterapią (czyli leczeniem za pomocą leków) i z innymi technikami terapeutycznymi. w nawiasach umieszczone są odnośniki do odpowiedniej literatury, z której pochodzą wyniki badań.

Depresja

Pierwsze badanie, które sprawdzało skuteczność terapii poznawczej dotyczyło depresji. Osoby do tego badania wybierane były w sposób losowy (decydował o tym przypadek a nie stan zdrowia). 19 osób trafiło do grupy leczonej terapią poznawczą, 22 osoby leczone były tylko i wyłącznie lekami (Imipraminą). Wszyscy pacjenci mieli ciężkie objawy depresji z historią choroby trwającą średnio 8 lat. Co więcej 75 procent osób badanych przejawiało myśli i tendencje samobójcze. Terapia i farmakoterapia trwały maksimum 12 tygodni (3 miesiące) przy czym lek (Imipramina) podawany był codziennie, natomiast spotkań z terapeutą w ciągu tego okresu było maksimum 20. Po upływie tego czasu u obu grup zmniejszyły się objawy depresji. Grupa poddana terapii poznawczej miała jednak znacząco lepsze wyniki - u 78,9 procent osób depresja ustąpiła całkowicie (15 osób z 19), podczas gdy w grupie "lekowej" takich osób było jedynie 22,7 procent (5 osób na 22). Terapia nie tylko była skuteczniejsza, ale również dawała trwalsze rezultaty. w okresie 6 miesięcy od ukończenia terapii, tylko 16 procent osób z grupy leczonej terapią poznawczą miało nawrót depresji, w przypadku leczenia lekami tych osób było znacznie więcej - 68 procent (por. Rush, i in., 1977). Powyższe wyniki pochodzą z pierwszego badania dotyczącego skuteczności, a od roku 1977 wiele w terapii poznawczej się zmieniło. Analiza 28 badań nad skutecznością tej terapii (Dobson, 1989) wykazała albo wyższość terapii poznawczej albo przynajmniej równoważność z innymi stylami terapeutycznymi. Największą zasługą terapii poznawczej jest najmniejszy wskaźnik nawrotów depresji we wszystkich badaniach, co oznacza, że terapeuta poznawczy dostarcza pacjentowi wiedzę, która istnieje mimo zakończenia terapii.

Myśli samobójcze

W badaniu przeprowadzanym od roku 2000 do roku 2002 brało udział 120 osób, które podjęły próbę samobójstwa i zostały odratowane. Ponieważ badanie przeprowadzane było w USA, osoby te automatycznie trafiały na obserwację do szpitala z oddziałem psychiatrycznym. Tam 60 osób zostało losowo przydzielone do grupy leczonej terapią poznawczą, podczas gdy pozostałe 60 osób otrzymywało normalną opiekę psychiatryczną. Oprócz leków, pacjenci mogli dobrowolnie uczestniczyć w terapiach grupowych, terapiach odwykowych, czy też w pracach socjalnych. Osoby uczestniczące w tym badaniu miały od 18 do 66 lat, z czego 61 procent to były kobiety. w czasie całego badania, prawie dwa razy więcej osób z grupy "szpitalnej" podjęło następną próbę samobójczą (23 osoby - 41,6 procent) w porównaniu do grupy terapii poznawczej (13 osób - 24,1 procent). Różnice pomiędzy grupami były istotne statystycznie. Grupa poddana terapii poznawczej miała również słabsze symptomy depresji, niż grupa "szpitalna" mimo, że terapia była nastawiona jedynie na weryfikację myśli samobójczych. Głównym atutem terapii poznawczej było zmniejszenie poczucia beznadziejności (przywrócenie wiary w sens życia) u osób poddawanych terapii.

Zaburzenia lękowe

Wyróżniamy wiele typów zaburzeń lękowych. Dlatego przed danymi statystycznymi dotyczącymi skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej, opiszę krótko jak objawia się dane zaburzenie.

O napadach paniki mówimy wtedy, kiedy osoba przeżyła bardzo intensywny strach wraz z towarzyszącymi mu objawami z ciała (np. kołatanie serca, ból w klatce piersiowej lub strach przed śmiercią). Takiemu doznaniu strachu towarzyszy poczucie zagrażającego bezpośrednio niebezpieczeństwa lub nadciągającej zguby i pragnienie ucieczki. Dodatkowo osoba przez większość czasu odczuwa lęk przed możliwością ponownego wystąpienia ataku paniki. Według wielu badań dotyczących skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej, od 80 do 87 procent osób leczonych tym stylem terapeutycznym uwolniło się od paniki po zakończeniu leczenia (Reinecke, Clark, 2005).

Zaburzenie po stresie urazowym może się rozwinąć u osób, które z przerażeniem, strachem lub poczuciem bezradności doświadczają lub są naocznym świadkiem traumatycznego zdarzenia, stanowiącego zagrożenie dla życia lub bezpieczeństwa fizycznego. Do takich zdarzeń należą katastrofy naturalne (powiedzie, trzęsienia ziemi itd.), katastrofy budowlane, pożary, wypadki komunikacyjne, bycie świadkiem przestępstwa (ofiary gwałtu, zakładnicy itp.). Badania nad efektami terapii wyraźnie pokazują, że terapia poznawczo-behawioralna skutecznie łagodzi objawy zaburzenia po stresie urazowym (PTSD). Około 60 procent osób, które poddały się terapii poznawczej doznało poprawy, przy czym nawroty były bardzo rzadkie (Seligman, 2003). Nie ma skuteczniejszej metody terapii w przypadku tego typu zaburzenia. To co jest najważniejsze, to fakt, że skuteczność została potwierdzona w przypadku różnych doświadczeń traumatycznych (Reinecke, Clark, 2005; Foa, i in., 1999).

Fobia społeczna objawia się uporczywym strachem przed jedną lub większą liczbą sytuacji lub zachowań społecznych, w którym osoba jest wystawiona na kontakt z nieznajomymi ludźmi lub jest obserwowana przez innych. Osoba boi się, że jej zachowanie będzie źródłem upokorzenia i drwin. Fobia to silne uczucie strachu w przypadku kontaktu (lub nawet wyobrażenia sobie tego kontaktu) z bodźcem nie stanowiącym zagrożenia dla życia. Przykładem może być fobia przed pająkami, wężami i innymi zwierzętami lub miejscami: lęk wysokości, lęk przed podróżą samolotem itp. Zarówno w przypadku fobii społecznej jak i fobii w ogóle, stosuje się więcej technik behawioralnych niż poznawczych. Techniki te są jednak najbardziej skutecznymi metodami radzenia sobie z tym typem zaburzeń. Według badań od 60 - 80 procent osób badanych odczuwa wyraźną poprawę, a maksymalnie 10 procent osób ma nawroty choroby. Warto podkreślić, że ten typ terapii jest również najlepszy dla dzieci (por. Seligman, i in., 2003).

Pozostałe zaburzenia również mogą być leczone za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej. Warto również wspomnieć o tym, że większość kryzysów życiowych (tj. śmierć bliskiej osoby; rozwód; ciężka choroba itp.) może być złagodzonych dzięki terapii poznawczo-behawioralnej.

Kolejnymi zaburzeniami leczonymi przez terapię poznawczą są zaburzenia osobowości (por. Beck, i in., 2005), czy też terapia uzależnień (por. Beck, i in., 2007).

Warto więc znaleźć w swoim mieście terapeutę poznawczo-behawioralnego i zgłosić się do niego na konsultację. Jeśli będziemy mieć problem, z którym ten terapeuta nie będzie potrafił sobie poradzić, na pewno odeśle nas do dobrego specjalisty.

Co wpływa na skuteczność terapii?

Terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najskuteczniejszych metod terapeutycznych. Trzeba jednak dodać, że na skuteczność każdej metody terapeutycznej wpływają w większości te same czynniki:

Związek terapeutyczny czyli relacja między pacjentem a terapeutą. Terapeuta nie ma być przyjacielem dla swojego klienta, ale musi między nimi nawiązać się pewna więź oparta na zaufaniu. Warto więc na pierwszym spotkaniu (konsulatacjach) zastanowić się, czy ten terapeuta wzbudza moje zaufanie i czy będę chciał razem z nim przezwyciężać własne problemy. Musimy czuć się rozumiani przez naszego terapeutę, odczuwać z jego strony wsparcie, troskę i zaufanie. Przeżywanie emocji jest również jednym z podstawowych elementów każdej terapii. w gabinecie terapeuty mamy możliwość uzewnętrzniania własnych emocji bez obawy, że zostanie to odebrane w zły sposób. Uwolnienie duszonych w sobie emocji często przynosi ulgę i pozwala zrzucić z siebie ogromny ciężar. Ten czynnik jest mocno powiązany z poprzednim, ponieważ musimy dobrze czuć się u swojego terapeuty, żeby swobodnie wyrażać to co czujemy. Dzięki ujawnianiu własnych emocji, możemy nabyć umiejętność do ufania drugiemu człowiekowi. Uczenie się to nabywanie nowej wiedzy na temat siebie, swoich problemów i prawidłowości życia psychicznego, oraz nabywanie nowych umiejętności potrzebnych do radzenia sobie z codziennymi problemami. Dzięki temu czynnikowi terapeuta poznawczo-behawioralny jest tak bardzo skuteczny, ponieważ daje swoim pacjentom nowe umiejętności pozwalające mu przezwyciężyć nie tylko aktualne problemy, ale również te, które jeszcze są przed nim. Ćwiczenie nowych zachowańpozwala przetestować nabyte umiejętności we własnym życiu. Ponieważ to pacjent jest ekspertem od własnego życia i to pacjent wie najlepiej jakie zmiany mogą realnie być wprowadzane w jego życie, to właśnie on wraz z terapeutą ustalaja plan działania. Na nic zdałaby się wiedza zdobyta w gabinecie terapeuty, jeśli nie wprowadzałoby się jej w życie. Dlatego też w terapii poznawczo-behawioralnej są prace domowe, które pozwalają przetestować nowe umiejętności we własnym życiu.

Literatura

Beck, A.T., Freeman, A., Davis, D.D. (2005). Terapia poznawcza zaburzeń osobowości. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Beck, A.T., Wright, F.D., Newman, C.F. (2007). Terapia poznawcza uzależnień. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Dobson, K.S. (1989). A meta-analysis of the efficacy of cognitive therapy for depression. W: Journal of Consulting and Clinical Psychology, 57(3), 414-419.
Foa, E.B., Jaycox, L.H. (1999). Cognitive-behavioral theory and treatment of post traumatic stress disorder. W: S.Spiegel (red.), Efficacy and Cost-effectiveness of Psychotherapy. Washington: American Psychiatric Press.
Reinecke, M.A., Clark, D.A. (2005). Psychoterapia poznawcza w teorii i praktyce. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Rush, A.J., Kovacs, M., Beck, A.T., Hollon, S.D. (1977). Comparative efficacy of cognitive therapy and pharmacotherapy in the treatment of depressed outpatients. W: Cognitive Therapy and Reserch, 1, 17-37.
Seligman, M.E.P., Walker, E.F., Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia. Warszawa: Wydawnictwo Zysk i S-ka.